ساعت

ساعت از قديمي ترين اختراعات انسان است كه  نياز اندازه گيري مداوم فواصل زماني كوتاه تر از واحدهاي طبيعي يعني : ( روز ، ماه و سال ) را برطرف مي كند. ساعت وسيله اي براي اندازه گيري ، نشان دادن و نگهداري زمان است.

درباره اولين تمدني كه توانست زمان را اندازه گيره كند نظرات متفاوتي وجود دارد. بعضي ها معتقدند كه هندي ها برخي ديگر مي گويند بابلي ها ، يوناني ها، مصري ها ... 5000 تا 6000 سال پيش تمدن هاي بزرگ در آسياي ميانه و شمال آفريقا براي تكميل تقويم خود و همچنين براي اندازه گيري زمان شروع به ساختن ساعت كردند. شش قرن پيش از ميلاد بابلي‌ ها "در عصر امپراطوري دوم" ساعت هاي ابداعي از خود به جاي گذاشته‌اند كه امروزه نيز استفاده مي شود. هفت روز هفته و تعيين عدد پايه 60 براي ساعت از يادگارهاي بابلي‌ ها به‌شمار مي‌رود. بابلي‌ ها عقيده داشتند چون عدد 60 به اعداد 1، 2، 3، 5، 6، 10، 15، 20، 30 قابل تقسيم است. لذا اين عدد را پايه در نظر گرفته و مبناي تقسيم‌بندي ساعت قرار دادند. همچنين تقسيم ‌بندي دايره به 360 درجه "مضربي از 60" از كارهاي بابلي‌ها مي‌باشد. اما ساعت به شكل 24 ساعت از قرن پانزدهم به وجود آمد.

ايرانيان از گذشته با واحد هاي زماني آشنايي داشته است. "پاس" از واحدهاي اصلي زمان سنجي شبانه روزي بوده و بررسي برخي اشعار فردوسي كه در آن اين واژه به كار گرفته شده است نشان مي دهد كه احتمالا هر پاس شبانه روز با يك ساعت امروزي برابر بوده است. تعداد و گونه هاي ساعت ساخته شده و متداول در ايران بسيار است. برخي از آنها منحصرا نو آوري ايرانيان بوده است.

يكي از نخستين دستگاههاي زمان سنج "پنگان" ناميده ميشود كه در آبياري براي تقسيم زمان استفاده مي شده است. در دوره ساسانيان در مورد تاريخچه ساعت در كتاب تاريخ علم در ايران چنين نوشته شده است در عصر ساسانيان در برخي از كاخها دستگاههايي بوده كه حركات ستارگان و خورشيد را بازسازي مي كرده و نشان دهنده گذشت زمان بوده است.

اما در زمينه ساخت ساعت هاي مكانيكي نيز ايرانيان سابقه و دستاوردهاي درخشان دارند. در قرن 2 و 3 هجري قمري حبش بن عبدالله مروزي ملقب به حبش حاسب در دانش ساعت سازي و نجوم در ايران متخصص بوده است خاندان بنوموسي، ابن جزري، ابن شاطر و ابن ساعاتي از بزرگترين ساعت سازان تاريخ ايران بوده اند. اين ساعت ها، سالهاي مديدي در استان فارس ساخته ميشد و سپس تكنولوژي ساخت آن نيز از آنجا به بيزانس و اروپا منتقل شد. 

اقتباس غربيان از سنت هاي ساخت ساعت ابزارهاي زمان سنجي ايراني سابقه اي دراز دارد. هرودت گزارش كرده است كه گروهي از دانشمندان يونان، سنت تقسيم دوازده گانه شب و روز و شيوه ساخت ابزارهاي زمان سنجي همچون ساعت و تقويم هاي آفتابي و شاخص هاي خورشيدي را از ايرانيان به يونان بردند. "اسطرلاب" نيز يكي ديگر از ابزارهاي علمي اندازه گيري بوده است كه علاوه بر كاركردهاي فرآوان آن، براي اندازه گيري ساعت وقت و زمان نيز كاربرد داشته است.